Η ομάδα "Φίλοι του Μουσείου" πραγματοποίησε ιστορικό περίπατο στην Κάτω Ηλιούπολη, και επισκέφθηκε σημαντικά τοπόσημα που είναι συνδεδεμένα με την ιστορική εξέλιξη του χώρου στα τελευταία 800 χρόνια.
Οδηγός στο ταξίδι μέσα στο χρόνο, ο υπεύθυνος του Μουσείου Εθνικής Αντίστασης Περικλής Καπετανόπουλος δημοσιογράφος-ιστορικός.
Τα σημαντικότερα τοπόσημα στην Κάτω Ηλιούπολη που επισκέφθηκε η Ομαδα των Φίλων του Μουσείου είναι τα εξής:
Παλιός ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ
Την Οθωμανική περίοδο στο χώρο που καταλαμβάνει σήμερα η Ηλιούπολη υπήρχε ένα μικρό χωριό με το ίδιο όνομα, Καρράς.
Ο πυρήνας του οικισμού εντοπίζεται στην περιοχή του παλιού Αγίου Νικολάου, στο σημείο που υπάρχουν ακόμα και σήμερα σπαράγματα παλιάς βυζαντινής μονής.
Τα ερείπια των αρχαίων κτισμάτων και των παλαιών τειχών, εντόπισε ο περιηγητής Ε.Dodwell (1819), και αποτελούσαν μέρος της περίφραξης του κεντρικού πυρήνα του οικισμού.
Το κεντρικό πηγάδι ύδρευσης και άρδευσης του Καρά υπάρχει μέχρι τις μέρες μας και είναι γνωστό ως «μέγα φρέαρ Καρά».
Αρχικός ιδιοκτήτης της περιοχής φέρεται ο Μουσταφά Καρά Αλής, Οθωμανός αξιωματούχος, από τον οποίο πήρε το όνομα ο οικισμός.
Παραμονές τις Επανάστασης του 1821, εμφανίζονται ως ιδιοκτήτες τρεις Οθωμανοί: ο Μουσά Αγάς, ο Μουσταφά Μεϊδάμπασης και ο Μεχμέτ Λιουτουφής, οι οποίοι σκοτώθηκαν στην πολιορκία της Ακρόπολης των Αθηνών, σύμφωνα με πηγές της εποχής.
Η ιστορική έρευνα δεν έχει φέρει στο φως ακόμα, τα ονόματα των Ελλήνων ραγιάδων του Καρά, που με την έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης, πολιόρκησαν τους Τούρκους στο κάστρο της Αθήνας μαζί με τους υπόλοιπους κατοίκους της Αττικής.
Η κατοικία-πύργος του Αγά έχει εντοπιστεί, από παλαιότερες έρευνες, στην θέση που κατασκευάστηκε αργότερα το κτίριο του Ο.Π.Ε (σήμερα η Ακαδημία της Α.Α.Δ.Ε). Η θέση παρείχε το πλεονέκτημα της εγγύτητας στον οικισμό των ραγιάδων-καλλιεργητών και κτηνοτρόφων, αλλά και της κατόπτευσης του ευρύτερου χώρου λόγω της διαφοράς υψομέτρου.
Αυτή την εποχή οι καλλιέργειες εντοπίζονται στον άξονα Αγίου Γεωργίου - Αγίου Νικολάου –Κοντοπήγαδου - Στροφή Αργυρούπολης.
ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΣ-ΚΑΤΟΧΗ-ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ
Η ιστορία της σύγχρονης Ηλιούπολης ξεκινά στις αρχές του 20ου αιώνα. Το 1928 αναγνωρίστηκε ως αυτόνομη Κοινότητα αριθμώντας 600 κατοίκους (μέχρι τότε ανήκε στην Κοινότητα Μπραχαμίου). Την περίοδο της Κατοχής στην Ηλιούπολη κατοικούσαν περίπου 3.000 μόνιμοι κάτοικοι, καθώς και άγνωστος αριθμός προσφύγων, από το Χασάνι και τον Πειραιά.
Οι κάτοικοι της Ηλιούπολης, αλλά και οι προσωρινά εγκατεστημένοι σε αυτήν, πήραν ενεργό μέρος στην Εθνική Αντίσταση. Ελάχιστες ήταν οι εξαιρέσεις συνεργασίας με τους Γερμανούς και Ιταλούς κατακτητές. Η μεγάλη και πολυσχιδής δραστηριότητα των αντιστασιακών οργανώσεων της πόλης, προκάλεσε το «ενδιαφέρον» των Γερμανών και των Ελλήνων συνεργατών τους.
Τον Αύγουστο του 1944, σε μπλόκο των Γερμανών και των ταγματασφαλιτών στην Ηλιούπολη, δολοφονήθηκε πίσω από την παλιά εκκλησία του Αγίου Νικολάου, στου Μαμάη τα περιβόλια, ο αντιστασιακός Νίκος Γιαταγαντζής, γραμματέας της Κομματικής Οργάνωσης Βάσης του ΚΚΕ στην Ηλιούπολη και καθοδηγητής των αντιστασιακών οργανώσεων της πόλης.
ΦΡΟΥΡΑΡΧΕΙΟ ΕΛΑΣ
Πάνω από την σημερινή λεωφόρο Ηρώς Κωνσταντοπούλου και κάτω από την οδό Κοτζιά, ήταν ένα από τα σπίτια συνεδρίαζε η παράνομη οργάνωση της Ε.Π.Ο.Ν. Στην ίδια περιοχή ήταν το στέκι του Φρουραρχείου του ΕΛΑΣ Ηλιούπολης, που αριθμούσε 20 μαχητές (την άνοιξη του 1944). Αργότερα οι μαχητές αυτοί αποτέλεσαν τον πυρήνα για την δημιουργία του Λόχου Ηλιούπολης.
Το ραδιόφωνο του ΕΑΜ
Κάθε βράδυ, το 1943-1944 ακουγόταν το χωνί, που ο λαός της αδούλωτης Αθήνας ονόμασε «ραδιόφωνο του ΕΑΜ». Το χωνί μετέδιδε τα νέα της ημέρας με την φωνή της Ζωίτσας (Πετροπούλου), γραμματέα της ΕΠΟΝ Ηλιούπολης, με την συνοδεία περιπόλου του φρουραρχείου του ΕΛΑΣ.
ΑΓΑΛΜΑ ΗΡΩΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ
Πρόκειται για την 17 χρονη ΕΠΟΝίτισσα που εκτελέστηκε από τους Γερμανούς στις 5 Σεπτεμβρίου 1944 στην Καισαριανή. Ο μαρμάρινος ανδριάντας της βρίσκεται στην αρχή της ομώνυμης Λεωφόρου στην Κάτω Ηλιούπολη.
ΣΥΣΣΙΤΙΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ-ΠΙΚΠΑ-ΕΡΥΘΡΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ
Στην οδό Σκουφά και στη θέση που υψώνεται σήμερα το κτίριο της Εθνικής Τράπεζας. Επίσης στο κτίριο Πρωτόπαπα στην Άνω Ηλιούπολη. Εξωσχολικά συσσίτια έξω από το 1ο Δημοτικό Σχολείο κάθε Κυριακή.
ΓΕΦΥΡΑΚΙ στην Πλατεία Σικελιανού.
Υπονόμευση και ανατίναξη του στην διάρκεια του Δεκέμβρη του 44 από τον ΕΛΑΣ Ηλιούπολης. Δίπλα βρίσκεται η προτομή του πρώτου πυρπολητή του 1821 Ιωάννη Θεοφιλόπουλου (Καραβόγιαννος) από τα Λαγκάδια Αρκαδίας που ανατίναξε με πυρπολικό δυο οθωμανικά πολεμικά πλοία, στην Ερεσό (1821) και τον Τσεσμέ της Μικράς Ασίας (1822).
ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ
Το βυζαντινό μνημείο του Αγίου Γεωργίου της οικογένειας Σκουφή, πίσω από την νεότερη εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου.
Ο ναός αποτελεί ένα μοναδικό μνημείο πολιτισμού και χρονολογείται, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, από την υστεροβυζαντινή περίοδο (1261-1453).
Μπροστά από το εκκλησάκι της Παλαιολόγειας περιόδου, υπάρχει ένας αιωνόβιος πεύκος, στο κέντρο μιας ευρύχωρης αυλής, με πλακόστρωτο.
Ο χώρος γύρω από τον Άγιο Γεώργιο χρησιμοποιήθηκε ως τόπος συνάθροισης των κατοίκων και ο ναΐσκος ως ενοριακός ναός, κατά την οθωμανική περίοδο.
-Δίπλα του λειτούργησε το 1ο Δημοτικό Σχολείο της Ηλιούπολης σε ενοικιαζόμενο κτίριο.
-Φυλάκιο του ΕΛΑΣ Ηλιούπολης υπήρχε κατά καιρούς και στο εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου, για να επιτηρεί τον δρόμο από το Κατσιπόδι, από όπου συνήθως ερχόντουσαν οι κατακτητές και οι Έλληνες συνεργάτες τους.
