ΣΕΛΙΔΕΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΗΛΙΟΥΠΟΛΗΣ / 6
ΤΟ ΤΣΙΦΛΙΚΙ ΚΑΡΑ
Ο οικισμός «Καρά» αναφέρεται για πρώτη φορά το 1729 στον χάρτη του αββά Fourmont. Στο χάρτη αυτόν εμφανίζεται ένας πύργος, που σημαίνει ότι υπήρχε στον οικισμό ένα τέτοιο οίκημα.
Στα μέσα του 18ου αιώνα οι Stuart και Revett αναφέρουν ότι «γύρω στα 2-2,5 μίλια από την Αθήνα υπάρχει ένα χωριουδάκι με 7-8 σπίτια που ονομάζεται Καρά».
Ο Dodwell που επισκέφτηκε την περιοχή το 1819, δίνει μια σύντομη περιγραφή: «Χαμηλότερα στον κάμπο υπάρχει ένα χωριό (Μετόχι) που ανήκει στο μοναστήρι του Καρέα και ονομάζεται ΠαλαιοΚαρά» Ακόμη, αναφέρεται στα αρχαία που είδε εκεί.
O Leake αναφέρει τον Καρά ως τοπωνύμιο. «Η οικονομία ήταν αγροτική. Το 19ο αιώνα ένας ελαιώνας αναπτύσσονταν δυτικά. Η κτηνοτροφία ήταν κυρίαρχη αφού οι εκτάσεις της περιοχής προσφέρονταν για βοσκή.»
Ο Σουρμελής αναφέρει ότι ο Καράς ήταν τσιφλίκι ενός Οθωμανού γαιοκτήμονα δηλαδή ήταν ένας οικισμός - τσιφλίκι.
Συνδυάζοντας τα παραπάνω συνάγεται ότι στα μέσα του 18ου αιώνα ο Καράς ήταν ένας μικρός οικισμός με λίγα 7-8 σπίτια 30 - 40 κολλήγων γύρω από τον πύργο του Οθωμανού τσιφλικά.(1)
Καράς και Ηλιούπολη
Η ακριβής θέση του τσιφλικιού Καρά, δεν προσδιορίζεται με σαφήνεια. Ωστόσο, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις και μαρτυρίες, βρισκόταν γύρω από το παλιό εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου.
Αυτό προκύπτει από τη μνημειώδη εργασία "Χάρτες της Αττικής" (KARTEN VON ATTIKA αριθμ. B1 IV) των Kaupert - Milchhofer, που συντάχθηκε το 1882 για το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο και αποτελεί την πληρέστερη αποτύπωση του Αττικού τοπίου κατά τα τέλη του 19ο αιώνα.
Επίσης προκύπτει από το πρώτο "Διάγραμμα Ρυμοτομίας Συνοικισμού Ηλιουπόλεως" του 1925, που συνέταξε ο αρχιτέκτονας Αριστομένης Βάλβης, όπου φαίνεται ότι στην περιοχή Αγ. Νικολάου υπήρχαν τότε μια σειρά μηχανοστάσια υδρεύσεως, μεταξύ των οποίων και το "Μέγα Φρέαρ Καρά", δυναμικότητας 1.000 μ3 ημερησίως.
Άλλωστε, μέχρι τη δεκαετία του '60, στην περιοχή του Αγ. Νικολάου, υπήρχαν τα "περιβόλια του Μαμάη", η μόνη καλλιεργούμενη περιοχή στην Ηλιούπολη, γεγονός που μας οδηγεί να θεωρήσουμε βάσιμα, ότι εκεί ήταν το τσιφλίκι Καρά.
Ιδιοκτησιακή κατάσταση του κτήματος Καρά
Όσον αφορά το ιδιοκτησιακό καθεστώς της περιοχής όπου σήμερα βρίσκεται η Ηλιούπολη, το "Κτήμα Καρά" φέρεται να έχει έκταση "4 ζευγάρια γης", πράγμα που σημαίνει ότι η ιδιοκτησία Καρά, δεν πρέπει να ξεπερνούσε τα 720 στρέμματα. Και τούτο γιατί σύμφωνα με την απόφαση 261/1981 του Αρείου Πάγου, το “ζευγάρι” αφορούσε καλλιεργούμενη έκταση 80 στρεμμάτων ομαλής και 100 στρεμμάτων ανωμάλου εκτάσεως. Τα αναφερόμενα στα Χοτζέτια τοπωνύμια ήταν τοποθεσίες της ευρύτερης περιοχής και όχι τα συγκεκριμένα όρια της εκτάσεως των ζευγαριών, που όριζαν την ακριβή περίμετρό τους.
Όπως αναφέρει ο Θωμάς Δρίκος («Οι πωλήσεις των Οθωμανικών ιδιοκτησιών της Αττικής, 1830-1831», σελ.105):
«….Στα τσιφλίκια που πωλήθηκαν από τους Τούρκους το 1830, η αναλογία είναι αλλού ένα αλώνι για κάθε ζευγάρι καλλιεργήσιμης γης, αλλού δύο αλώνια για κάθε ζευγάρι. Πιθανώς αυτή η διαφοροποίηση να οφείλεται είτε στον τρόπο καλλιέργειας (αγρανάπαυση και σε τι βαθμό για κάθε τσιφλίκι) είτε στο αν τα ζευγάρια βρίσκονταν όλα σε ένα μέρος του τσιφλικιού ή σε περισσότερα, είτε τέλος στην απόδοση της γής σε δημητριακά, ακόμη και στο είδος της καλλιέργειας , αν ήταν μόνο σιτάρι ή κριθάρι ή και οι δύο καλλιέργειες ανάμικτες. Βλ.ΓΑΚ Μικτή Επιτροπή Φ.1-7.Πεδιάδας Αθηνών: αρ.319 Κτήμα Καρά (σημερινή Ηλιούπολη) 8 αλώνια για 4 ζευγάρια γης…»
Ακόμα, στο προαναφερόμενο βιβλίο επισημαίνεται: « … Η συντομία του χρόνου στον οποίο έγιναν οι πωλήσεις, η απουσία συγκροτημένης διοικήσεως στην Αθήνα για να ελέγξει τις όποιες παρανομίες, η αρπακτικότητα της τουρκικής εξουσίας όπως εκφράστηκε με το ποσοστό του 30% επί των ποσών που καταβλήθηκαν για τα μεγάλα κτήματα που εισέπραττε ο Ισμαήλ Μπέης , το όργιο πωλήσεως δημόσιων εκτάσεων ως ιδιωτικών τις οποίες με ασφάλεια πωλούσαν οι Τούρκοι, μια και ποιος θα τους ζητούσε ευθύνες αφού αναχωρούσαν δια παντός από την Αθήνα και την Ελλάδα, η απληστία των αγοραστών για να γίνουν γρήγορα πλούσιοι με την αγορά φτηνών και μεγάλων κτημάτων, η ερήμωση της Αττικής από κατοίκους που θα αποτελούσαν ένα φράγμα στις παρανομίες που έγιναν τότε, οδήγησαν σε μια κατάσταση όπου δημόσια γη στην Αττική δεν υπήρχε πουθενά. Τα βουνά πουλημένα και καταπατημένα, τα δάση το ίδιο, η ίδια η πόλη της Αθήνας με ανύπαρκτες δημόσιες εκτάσεις γης. Η Ελληνική Επανάσταση, ως προς το ζήτημα της μορφής της γαιοκτησίας στην Αττική και εφόσον δώσουμε στη λέξη επανάσταση το νόημα της ανατροπής, απέτυχε. Οι Έλληνες μεγαλογαιοκτήμονες διαδέχτηκαν τους Τούρκους. Στην οποία μάλλον περί διαδοχής επρόκειτο…».
Διαδοχικοί ιδιοκτήτες του "κτήματος Καρά" φέρονται οι εξής:
1830 - 1833: Νικ. Καπετανάκης και Γαϊτάνος Μοράγιας – Δομένικος Οριγόνε
1833 – 1834: Ουϊλιαμ Μπελ
1834 – 1866: Κάρολος Βρέσβιντζ
1866 - 1877: η οικογένεια Ι. Σωτηριάδου
1877 - 1914: η οικογένεια Αλέξ. Σκουζέ
1914 - 1922: η οικογένεια Μιλτ. Σκουφή
Το 1922 το "κτήμα Καρά" γίνεται ιδιοκτησία του κτηνοτρόφου Αλ.. Νάστου, ο οποίος από παλιότερα, ενοικίαζε μια περιοχή και έβοσκε τα πρόβατά του.
..................................................................................................................................................
(1). Πάλλης Γιώργος, ”Τοπογραφία του Αθηναϊκού Πεδίου κατά τη Μεταβυζαντινή Περίοδο - Οικισμοί, οδικό δίκτυο και μνημεία”. Αθήνα 2007.
…………………………………………………………………………………………………………
*Στο κείμενο περιλαμβάνονται εκτεταμένα αποσπάσματα από το βιβλίο μου «Εδώ κάποτε…Συμβολή στην ιστορία της Ηλιούπολης», εκδόσεις ΚΨΜ, 2005
** Χάρτης : Οδηγός Αττικής Ελευθερουδάκη, 1923
Εδώ, κάποτε...
Συμβολή στην ιστορία
της Ηλιούπολης
του Πάνου Γ. Τότσικα
Το βιβλίο αναφέρεται στην αρχαία και νεότερη ιστορία της περιοχής όπου βρίσκεται η σημερινή Ηλιούπολη.
Επίσης αναφέρεται στην πολεοδομική της εξέλιξη από το «τσιφλίκι Καράς» (1830) και το «μικρό χωρίδιον» Καρά των 94 κατοίκων (1890), στη δημιουργία της Ηλιούπολης (1925) και στη μετεξέλιξή της σε έναν από τους μεγαλύτερους δήμους της χώρας.
Τέλος, στο βιβλίο καταγράφονται οι κοινωνικοί αγώνες ενάντια στους καταπατητές και διεκδικητές της δημόσιας γης της περιοχής, καθώς και ζητήματα που αφορούν τη διαχείριση της τοπικής εξουσίας.
Το βιβλίο «Εδώ κάποτε…» περιλαμβάνει κείμενα, χάρτες, αρχειακό υλικό, έγχρωμες και ασπρόμαυρες φωτογραφίες καθώς και ένα ενδιαφέρον DVD – ταινία του Μάριου Νόττα, διάρκειας μισής ώρας, με σκηνές από την παρέμβαση των κατοίκων της Ηλιούπολης σε ζητήματα που αφορούν την πόλη τους.
